कोटींची उलाढाल करणारे डोंगरदऱ्यातील आदिवासी गाव ‘धमदीटोला‘

सुजित टेटे

देवरी,दि.२५- गोंदिया जिल्ह्यातील देवरीवरून जसजसे आपण दक्षिणेकडे सरकत जातो, तसतसे निसर्गाच्या कुशीत दडलेले अनेक गुपिते हळूहळू आपल्याला उलगडू लागतात. हिरव्याकंच वनराईचे दर्शन झाल्याने मन प्रफुल्लित होते. घनदाट जंगलात आणि डोंगरदèयात दडलेले  छोटे-छोटे गाव बघून तेथे वास्तव्यास असणारे आदिवासी जीवन मनास अलगद भुरळ पाडून जाते. या आदिवासींच्या जीवनाविषयी जाणून घेण्याची अभिलाषा मनात सहज जागृत होते. उन्हाची दाहकता शहरी जीवनात चटके देत असताना निसर्गाच्या सानिध्यात वसलेल्या या लहानलहान खेड्यातील प्रवास हा मनाला गारवा देऊन जातो.

देवरीपासून सुमारे ५० किलोमीटर अंतरावर ककोडी हे गाव आहे. या भागातील ती एक छोटी व्यापारपेठ म्हणता येईल. ककोडीवरून सुमारे १५ किलोमीटर अंतरावर साडे तीनशे लोकवस्तीचे एक गाव आहे धमदीटोला. आदिवासींची वस्ती अशी धमदीटोलाची ओळख. सार्वजनिक प्रवासाची साधने तशी नगण्यच. नक्षलप्रभावीत भाग म्हणून एसटीची सोय नाही. विद्याथ्र्याची ने-आण करणारी मानवविकासाच्या बसचे दर्शन क्वचितच होते. अगदी महाराष्ट्राच्या सीमेवर, निसर्गाच्या सानिध्यात, अतिशय डोंगराळ आणि दाट जंगलात धमदीटोला हे गाव वसले आहे. गावातील प्रत्येकजण हा गुण्यागोqवदाने नांदणारा आहे. नक्षलग्रस्त गाव असल्याने नवख्या व अपरिचित लोकांशी भेटताना qकचित संकुचितपणा लोकांच्या वागण्यातून जाणवतो. पण, ओळख पटल्यावर हेच आदिवासी बांधव पाहुण्यांची आवभगत करण्यास पुढे येतात.

घनदाट जंगलात असल्याने गावकरी इंधनासाठी जंगलावर अवलंबून असतील,असे कोणालाही सहज वाटू शकते. पण लोकांशी वार्तालाप केल्यावर लक्षात आले की, येथील गावकरी हे निसर्गप्रेमी असून जंगलाच्या संरक्षणाविषयी नेहमी सजग असतात. गावात शंभरटक्के कुèहाडबंदी आहे. घराघरांत एलपीजी इंधन म्हणून वापरला जातो. त्यामुळे जळाऊ लाकडाचा धूर येथे आपणाला बघायला मिळणार नाही. प्रत्येक घरातील गृहिणीची गॅसवरच स्वयंपाक करते.

गावालगत भले मोठे जंगल आहे. साहजिकच या भागात तेंदूपत्ता संकलनाचे कार्य मोठ्या प्रमाणावर होते. या माध्यमातून गावकèयांना रोजगाराच्या संधी निर्माण झाल्या आहेत. येथे सामूहिक वन हक्क व्यवस्थापन समिती वनविभागाच्या माध्यमातून तयार करण्यात आली आहे. या समितीच्या माध्यमातून तेंदूपाने संकलित करणे व औषधी गुणधर्म असलेल्या वनस्पतीचे उत्पादन आणि विक्री यावर भर दिला गेला आहे. यातून बèयाप्रमाणावर रोजगार निर्मिती होते. सन २०१६-१७ या वर्षात या गावातील लोकांनी तब्बल अडीच हजार प्रमाणगोणी तेंदूपानांचे संकलन केले. यातून सुमारे सव्वा कोटीची उलाढाल एकट्या धमदीटोल्याने केली, हे विशेष. यावर्षी म्हणजे २०१७-१८ मध्ये  चार हजार प्रमाणगोणी संकलनाचे उद्दिष्ट्य असल्याची माहिती ग्रुप ऑफ ग्रामसभा फेडरेशनचे अध्यक्ष गोपाल कुमेटी यांनी बेरारटाईम्सशी बोलताना दिली. यातून साडेतीन कोटींचे उत्पन्न अपेक्षित असल्याचेही श्री. कुमेटी यांनी सांगितले. यासाठी वनविभागाकडून ३० टक्के रक्कम वनहक्क संरक्षण समितीला आगावू प्राप्त झाले आहेत.